ZESZYTY POLSKIE

 

Historia powstania Legionu Włoskiego

       W 1795roku  Paryż , stolica Francji , był miastem pięknym, pełnym życia . Był stolicą kolonialnego imperium i wreszcie stolicą rewolucji. Rewolucja  promieniowała na cały świat w tym na Polskich patriotów.          Po upadku powstania kościuszkowskiego uczestnicy powstania w obawie przed represjami uciekali ze zniewolonej ojczyzny . Powstało wtedy kilka ośrodków emigracyjnych ,  gdzie skupiali się Polacy a  była to Wenecja, Altona, Drezno i przede wszystkim Paryż.

        Polski generał Jan Henryk Dąbrowski dotarł do Paryża 30 września 1796 roku. Sławę wybitnego dowódcy uzyskał w czasie Powstania Kościuszkowskiego. Jego operacje wojskowe weszły do programu pruskiej szkoły oficerskiej a potem do innych uczelni wojskowych w świecie.

         Niestety wśród emigrantów nie było jedności. Istniały wtedy dwie frakcje które w skrócie można określić  : Rojalistów -  zwolenników Stanisława Augusta Poniatowskiego i starego ładu z „Deputacją Polską”  oraz Republikanów - zwolenników postępu i Konstytucji 3-go Maja mających zdolność współpracy z rewolucyjnym rządem Francji poprzez założoną  przez K. Prozora, F. Barssa, J. Wybickim, gen. J. Wielohorskim, organizacją pod nazwą „Polskich Uchodźców”.  Istniały również inne organizacje w kraju i we wschodnich terenach Europy , jednak nie odegrały one istotnej  roli.

        Trzeba przyznać, iż „Polscy Uchodźcy” wykazali się największą zręcznością polityczną i wysłali swoją delegację do Dyrektoriatu .  Jan Henryk Dąbrowski wielokrotnie prowadził rozmowy z ministrami Petieta, gen. Clarc”a i Rose”go.  Rozmowy  opóźniały się gdyż  wynikły trudności konstytucyjne.

      W tym czasie Dąbrowski wydaje manifest o konieczności odbudowy Polski, aby zrównoważyć potęgę Rosji i zagrożeń z tego wynikających. Zaleca w swoim manifeście powołanie wojsk Polskich przy Armii Reńskiej pod dowództwem gen. Klebera  i Armii Italir pod dowództwem gen Napoleona Bonaparte. Minister Petiet 30 października 1796 roku oświadczył , iż  rząd francuski pragnie „ułatwić patriotom polskim pośrednio pracę nad  odbudową Ojczyzny” a nie mogąc ze względu na konstytucję  która zabraniała służby w wojsku francuskim żołnierzom nie posiadającym obywatelstwa francuskiego , kieruje Polaków do zaprzyjaźnionych Republik Bolonii, Ferrary i Mediolanu.

        Dyrektoriat miał własny plan wobec gen. Dąbrowskiego i zaczęto nalegać na szybki wyjazd delegacji Polaków do Italii aby u boku nowo powstającej Armii Italii powstały Legiony Polskie. Tak powstaje nazwa tej jednostki „Armee d” Italir Legie Polone” co w potocznym tłumaczeniu polskim określono jako Legion Włoski a dla bardziej wtajemniczonych w zaułki historii jako „Legion Polski posiłkujący Lombardię” i później po połączeniu republik „Legion Polski posiłkujący Cyzalpinę”.

 

KALENDARIUM  LEGIONÓW

2 grudnia 1796r. w godzinach porannych gen. Jan Henryk Dąbrowski  odwiedzili gen. Bonaparte w jego kwaterze w pałacu Serbellonich przy ul . Corso Venezia . Rozmowa nie poszła po myśli generała Dąbrowskiego , gdyż w zamierzeniu generała było utworzenie legionu w ilości 3000 żołnierzy.  Bonaparte już wiedział o celu ich wizyty i wyraził zgodę na formowanie polskiej kompanii na próbę w ilości 125 żołnierzy. Delegaci odczuli , iż chciał się ich pozbyć.

3 grudnia 1796r. nazajutrz rano polska delegacja na czele z  gen. Dąbrowskim   w mundurze polskiego generała przybyli do  gen. Banaparte . Napoleon był w paradnym mundurze , co znaczyło , że chciał zrobić wrażenie i pokazać kto tu rządzi. Ponownie obojętnie przyjął delegatów czym posłańcy byli załamani.  Według Kosińskiego byli tak zrozpaczeni, że gdyby mieli pieniądze na podróż z pewnością pojechaliby nad Ren do sztabu gen. Klebera.  Jednak w czasie wieczornego  obiadu, na  którym  poznali szefa sztabu Armii Italii gen. Berthiera spotkali też Sułkowskiego. Rozmowa potoczyła się już życzliwiej dla Polaków.  Napoleon już  mówił o tworzeniu  nie kompani (125 żołnierzy) ale o batalionie (1250 żołnierzy).  Bonaparte zaznaczył , że jak batalion dobrze się spisze na polu walki to pomyśli o korpusie ( Legionie). Dodał  również,   że jeżeli tak się stanie  to Dąbrowski otrzyma etat generała.  Dąbrowski  oświadczył, że  on pracuje dla ojczyzny  Anie dla pieniędzy . 

4 grudnia 1796r. Dąbrowski  zmęczony po całonocnej  pracy  nad  odezwą do Polaków,  aby wstępowali w szeregi Legionu Polskiego we Włoszech, został przyjęty oschle przez Napoleona. Delegacja uznała, że to intryga Sułkowskiego. Odczytana  odezwa przypadła do gustu Napoleonowi  i postanowiono napisać ją po polsku, włosku, francusku i niemiecku.  Kiedy przystąpiono do omawiania  organizacji Legionu, Bonaparte zażądał propozycji na piśmie. Więc następna noc  z 4 na 5 grudnia była poświęcona   projektowi   „Myśli  względem projektu utworzenia korpusów patriotycznych Polskich, mających się organizować we Włoszech”. Dąbrowski, Wojczyński, Tremo  wobec nie przyjęcia projektu przywiezionego z Paryża postanowili  ująć cały plan ogólnie i nie wchodzić w szczegóły. Projekt składający się z trzech punktów opatrzony został podpisem Dąbrowskiego : 1/. Korpus Polski będzie pod dowództwem francuskim, 2/. Ubiór i znaki wojska polskiego, 3/. Zaproponowano  że  Polska po wyzwoleniu zwróci koszt tworzenia Legionów.

 

5 grudnia 1796r. tego dnia generałowie dostarczyli nowe plany a okazało się,  że Bonaparte już zadecydował i wydał rozkazy „wszyscy Polacy znajdujący się między jeńcami i dezerterami austriackimi w Mediolanie sformowali      1 Batalion na modłę lombardzką” . Oznaczało to podległość  naszego batalionu dowódcy Lombardzkiego Legionu gen. J. Lahozowi.  Dąbrowski  zgodził się, że dopiero po próbie ogniowej będzie wiadomo czy ten oddział walczy za ojczyznę.  Tego dnia gen. J. Lahoz otrzymał rozkaz formowania polskiego batalionu W MUNDURACH I ZNAKACH LOMBARDZKICH  z wyłogami karmazynowymi ale przy komendzie polskiej. Oznacza to że  1 Batalion Legionu Polskiego otrzymał  mundury włoskie .                Za sprawą intryg Sułkowskiego akcja legionowa utknęła . Delegaci pozostali bez środków do życia , postanowiono wysłać gen. Wojczyńskiego  do Wenecji gdzie była grupa Polskich patriotów po pieniądze i radę oraz wsparcie sprawy legionowej. Dąbrowski miał swoich pieniędzy aby opłacić kwaterę, a na życie „trzeba było fantować” (ta informacja  dla malkontentów twierdzących, że tworzył Legiony dla pieniędzy).

13.grudnia 1796r. gen. Wojczyński  jedzie do  Wenecji dociera do Wenecji  20 grudnia 1796r. otrzymał kwaterę w poselstwie francuskim. Jego zadaniem było spieniężenie  brylantowego krzyża biskupa Kossakowskiego  zastawionego w Wenecji. Wojczyński przywiózł z Polski pod zaborami upoważnienie do jego sprzedaży.  Spędził tu święta  w towarzystwie weneckiej emigracji. Powrócił z pieniędzmi do Mediolanu 22 stycznia 1797r.

1 stycznia 1797r Dąbrowski  w liście do Miniewskiego opisuje sytuację  we Włoszech między innymi zastanawiał się dlaczego nie otrzymuje korespondencji .  Zapewne był sprawdzany przez  wywiad francuski gdyż dla nich nie było zrozumiałe, że ktoś może nie chcieć pieniędzy za pracę  w wojsku a jednocześnie ma środki na swoje utrzymanie. Taki był i jest standard w każdym wojsku , trzeba mieć 100% pewności co do intencji kadry oficerskiej. Tym bardziej że Sułkowski  wystawił złe świadectwo J. Wybickiemu i J.H. Dąbrowskiemu. Tutaj trzeba również zauważyć,  że Polacy przybyli do Napoleona  z prośbą aby ten dał możliwość walczyć u boku Francuzów przeciw zaborcom Polski we Włoszech przeciw Austrii. To jest ważne bo po wiekach będą znawcy historii którzy stwierdzą „a Napoleon dał nam tylko Księstwo Warszawskie „  a powinien odbudować I Rzeczypospolitą  w formie oskarżenia. Jak gdyby zapominając,  że  obowiązek obrony swojej ojczyzny spoczywa  na obywatelach Polski i nie był obowiązkiem  Francji. Nasi patrioci chcieli wykorzystać sytuację  wojny z Austrią do wyzwolenia przynajmniej jednego zaboru, Galicji. Dąbrowski będąc na inspekcji  z Napoleonem  zbliżył się do niego dzięki  wielkiej wiedzy wojskowej nabytej jeszcze podczas służby w Armii Saskiej. Będąc  wyższym oficerem uczestniczył z ramienia Saksoni w manewrach największych ówczesnych Armii Rosji i Prus. Takiej wiedzy nie miał żaden oficer francuski . Podczas wspólnych rozmów przekazał mu również sytuację Polaków w armiach zaborczych których tam wcielono po upadku Powstania Kościuszkowskiego i  po III Zaborze Polski.  Oceniali, że w austriackiej i rosyjskie armii służy Polaków  w tamtym czasie ok. 100 tys. liczyli że będzie to  główne źródło żołnierzy Legionu. Natomiast na kadrę oficerską liczono z kraju.  Zapewne Napoleon  docenił tę  sytuację i poza tworzeniem Legionu z dezerterów rozumiał, że taka sytuacja będzie miała negatywny wpływ  na  Polaków  służących w austriackim wojsku.

3 stycznia 1797r. gen. Berthier  wystosował pismo do gen. Kellermana w Chambery  , aby ten przekazywał jeńców narodowości polskiej do Mediolanu  gdzie Dąbrowski  tworzył Legion Polski we Włoszech .

5 stycznia 1797r. gen. Dąbrowski przedłożył Kongresowi Lombardii  wniosek o tworzenie polskiego legionu u boku armii młodej republiki . Wnioskowano 10 artykułów  z czego 6 było ważnych :

Art. 1 nazwa jednostki będzie brzmieć „ Legiony Polskie Posiłkujące Lombardię”

Art. 2 mundury, musztra, znaki wojskowe mają być polskie

Art. 3 w dowód wdzięczności  i jedności z Lombardią mieli nosić kontr epolety barwy lombardzkiej (zielono-biało-czerwonej, z napisem  „Gli domini liberi sono fratelli” ( Ludzie wolni są bracią )

Art. 4 kokardy w barwach francuskich , takie same kokardy miały Legiony lombardzkie jako  narodu protegującego wolnych ludzi (znoszącego niewolnictwo) , przyjęcie norm zaopatrzenia francuskich

Art. 5  wydawanie patentów oficerskich na wniosek dowódcy Legionu przez Administrację Generalną Lombardii  z kontrasygnacją  dowódcy wojsk francuskich na terenie Włoch

Art. 6 przyznanie obywatelstwa lombardzkiego na dowód braterstwa oraz zgody na powrót do kraju, gdy ich Ojczyzna  wezwie ( przyznanie obywatelstwa było obejście konstytucji aby Polacy mogli służyć na żołdzie Lombardii)

9 stycznia 1797r. w poniedziałek , nastąpiło uroczyste podpisanie konwencji o powołaniu Legionu Polskiego w pałacu Administracji Generalnej Lombardii . Ze stromy rządu uczestniczył prezydent Procelli , Franciszek Visconti i sekretarz Clavenna, patriotów Polskich reprezentował gen. Jan Henryk Dąbrowski. Tak więc jest to data powstania pierwszego Legionu Polskiego. Jest  to ważna data dla Polaków bo niestrudzony gen. Dąbrowski  za dziesięć lat osiągnie swój cel.  Dzięki  wyjątkowej  konsekwencji działania i niezłomności  oraz przytomności umysłu, ci żołnierze po dziesięciu latach trafią w 1807r  do pruskiej Festung Neise – Twierdzy Nysa , gdzie utworzono z nich nowe pułki Legionu Polskiego uzupełnione o Polaków służących w armii pruskiej.

Płk. GRH Marek Szczerski